
Saponiny i produkty z ich udziałem to mój ulubiony temat. Należy do tej kategorii tematów, które zawierają w sobie zarówno kosmetykę, jak i użyteczność fitoterapeutyczną. Już od wielu lat przygotowuję szampony i płyny saponinowe, a także prowadzę wykłady, warsztaty czy nawet pokazy w telewizji.
Testuję też różne wersje szamponów, pozyskiwane z dzikich roślin, a dzięki temu śmiało mogę powiedzieć, że zaspokajają moje potrzeby w kwestii mycia włosów i całego ciała.
Co to są saponiny?
SAPO (z łac. sāpō, dop. Sāpōnis) – w języku łacińskim oznacza mydło. Saponiny stanowią niejednorodną grupę związków o złożonej budowie, należą do glikozydów. W ich skład wchodzą dwie części: aglikon – sapogenina (sapogenol) i glikon – sacharyd (cukier). Duże dawki saponin, podane doustnie mają działanie wymiotne, powodują rozwolnienia, bóle głowy i szereg innych dolegliwości. Niektóre z nich są truciznami, jednakże wiele z nich jest używana w ziołolecznictwie wewnętrznie, np. escyna z kasztanowca.
Występują w: ponad 500 gatunkach roślin z ok. 100 rodzin pełniąc funkcję ochronną. Mają zastosowanie w medycynie/przemysł farmaceutyczny, kosmetologii, rolnictwie i ochronie środowiska a także przemyśle spożywczym jako środek spieniający dania i potrawy.
Podstawowe działanie lecznicze:
moczopędne, wykrztuśne, wzmagają wydzielanie śluzu, wzmagają procesy wchłaniania składników pokarmowych z jelit do krwi, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, pierwotniakobójcze, przeciwgrzybicze i przeciwwirusowe, pobudzają wydzielanie soku żołądkowego, żółci i soku jelitowego. Mogą wpływać na poziom cholesterolu. Nasilają trawienie tłuszczów.
Ponaddto: saponiny powodują hemolizę czerwonych krwinek, łatwo wnikają w warstwę lipidową błony komórkowej tuż przy cząsteczkach cholesterolu, ściągają cholesterol do warstwy zewnętrznej błony, co powoduje wniknięcie następnych cząsteczek saponin. Następuje wybrzuszenie i dalej rozerwanie błon komórkowych erytrocytów.
Indeks hemolityczny – mówi nam jakie największe rozcieńczenie roztworu saponin, powoduje jeszcze hemolizę krwinek czerwonych.

Właściwości fizyko-chemiczne saponin.
Związki te mają bardzo ciekowe właściwości dzięki czemu można je zastosować w różnych preparatach i produktach:
- substancje nielotne, bezpostaciowe, higroskopijne
- dobrze rozpuszczalne w wodzie i niższych alkoholach
- duża odporność termiczna i chemiczna
- właściwości emulgujące
- zdolność tworzenia stabilnej piany w roztworach wodnych
- tworzą krystaliczne addukty z cholesterolem (saponiny sterolowe)
- tworzą osady w reakcji z solami ołowiu
- ulegają hydrolizie pod wpływem kwasów
- reagują z kwasem siarkowym dając czerwone zabarwienie
W zależności od tego z jakiej rośliny pochodzą, mają takie działanie. Przykłady właściwości fitoterapeutycznych:
– zapian właściwy (mydleniec) – Sapindus Mukorossi „orzechy piorące” – głównie jest to środek pianotwórczy, ale ma silne działanie owadobójcze, i co ciekawe plemnikobójcze/zawiera głównie: saponiny triterpenowe – 11% sapinozyd A. Jako płyn do mycia doskonale dezynfekuje pościele, ubrania, co bardzo przydaje się przy nużycach czy alergiach.
– lukrecja gładka – Glycyrrhiza glabra, lecznicze dz.: wykrztuśne, przeciwzapalne, gastroprotekcyjne, nieporz.: hipokalemia (brak potasu), hipernatremia (nadmiar sodu), nadciśnienie, zaburzenia rytmu serca / glicyryzyna saponina triterpenowa 3-15% fawonoidy 1-15%. Jest świetnym dodatkiem do szamponów szczególnie dla małych dzieci.
– kasztanowiec zwyczajny – Aesculus hippocastanum – działanie lecznicze: łagodzi ból, zmniejsza obrzęki, poprawia przepływ krwi, zmniejsza kruchość, przywraca elastyczność oraz właściwe napięcie naczyń krwionośnych, zwiększa dotlenienie tkanek, przyspiesza rozpuszczanie zakrzepów krwi w podskórnych warstwach tkanek, przeciwzapalnie; dz.niepo.: podrażnienia gastryczne, interakcje z antybiotykami, przedawkowanie może spowodować zaburzenia czynności nerek/ zawiera głównie: escynę – saponina triterpenowa 3-13%-owoc. Jako kosmetyk polecam szczególnie osobom z problemami naczynkowymi.
O użyciu kasztanowca w kosmetyce pisałam w artykule: https://www.niezleziolko.bieszczady.pl/kasztanowe-saponino-love-czyli-baza-do-mycia/
– żeń-szeń – Panax ginseng – działanie lecznicze: adaptogenne, hipoglikemiczne, immunostymulujące; dz. nieporz: wzrost ciśnienia, bezsenność, nudności, alergie; zawiera: ginsenozydy – 2-3%
– bluszcz pospolity Hedera helix – działanie lecznicze: wykrztuśne, przeciwpasożytnicze, uszczelniające naczynia krwionośne, antycellulitowe, dz.nieporz.: drażniące błony śluzowe. Zastosowany wewn. w większych ilościach powoduje objawy takie jak: biegunka, wysypka, odrętwienie/ saponiny triterpenowe 5% – hederagenina. W kosmetyce sprawdza się świetnie w produktach antycellulitowych, gdzie przynosi szybko efekty przeciw zapalne oraz odprowadzające nadmiary wody w tkankach.
To tylko kilka przykładów występowania saponin. Gdzie jeszcze się znajdują? Są to m.in. rośliny:
soja – Glycine Willd.
oliwki – Olea
jukka (korzeń) – Yukka
aloes – Aloe
komosa ryżowa – Chenopodium quinoa
kłęk amerykański – Gymnocladus dioica
gwiazdnica pospolita- Stellaria media
ostrokrzew paragwajski – Yerba Mate
pierwiosnek lekarski – Primula veris
naparstnica – Digitalis
nagietek lekarski – Calendula officinalis
winorośl – Vitis
wąkrota azjatycka – Centella asiatica
łyszczec (w korzeniach )- Gypsophila paniculata
Świat saponin jest pełen piany…pachnącej, pieniącej doskonale, a przede wszystkim jest bardzo korzystny dla naszej skóry. Używanie produktów saponinowych do mycia włosów i ciała odciąża je z nadmiaru sebum, wspomaga likwidowanie problemów skórnych, a także sprzyja leczeniu aktualnych problemów z cerą.
Niezłe Ziółko
Źródła:
http://www.czytelniamedyczna.pl/4553,wlasciwosci-farmakologiczne-saponin.html
https://pl.wikipedia.org/wiki/Saponinyhttp://www.czytelniamedyczna.pl/3546,wakrota-azjatycka-centella-asiatica-l-wlasciwosci-lecznicze.html